Sześć tygodni przed Wielkanocą Kościół rozpoczyna Okres Przygotowania Paschalnego (Wielki Post). Najstarsze wzmianki o liturgicznym przygotowaniu do Świąt Wielkiej Nocy odnajdujemy w dziele Tertuliana (+ 240 r.) De ieiunio i w wypowiedziach św. Ireneusza z Lyonu (+ 202). Obaj wielcy Ojcowie Kościoła wspominają o dwudniowym poście poprzedzającym Wielkanoc. Także Dionizy Aleksandryjski (+ 262 r.) i Didaskalia syryjska ( III w.) wymieniają kilkudniowy post przed Paschą. Z kolei już czterdziestodniowe przygotowanie (Quadragesima Paschae) pojawia się w Kościele na przełomie III i IV w. Zaświadczają o tym wyraźnie: sobór w Nicei (325 r.), Egeria (Galia, IV w.), a także święci Atanazy z Aleksandrii (list pasterski z 334 r.), Hieronim (Palestyna, IV w.), Cyryl Jerozolimski i Ambroży. 

Okres Przygotowania Paschalnego rozpoczyna się w Środę Popielcową. Podczas sprawowanej Liturgii ma miejsce obrzęd posypania głów popiołem. Początkowo (od V w.) popiołem posypywano głowy tylko publicznych pokutników przed wyprowadzeniem ich z kościoła. Ale już w IX w. do obrzędu tego zaczęli coraz częściej podchodzić także i pozostali uczestnicy zgromadzenia liturgicznego nie odbywający pokuty. Wychodząc zatem naprzeciw tej sytuacji, Ojcowie zgromadzeni na synodzie w Benewencie (1091 r.) zalecili tę praktykę duchowieństwu i wiernym w całym Kościele. Sam popiół uzyskuje się ze spalenia zeszłorocznych palm poświęconych w Niedzielę Palmową. Kapłan, posypując głowę popiołem, wzywa do pokuty, wypowiadając słowa: "Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię" (Mt 1, 15) lub: "Pamiętaj, że jesteś prochem i w proch się obrócisz" (por. Rdz 3, 19). 

Okres Wielkiego Postu to czas pokuty, modlitwy i pogłębienia życia religijnego. Chrześcijanie, naśladując poszczącego przez czterdzieści dni Chrystusa (por. Mt 4, 2), wezwani do prawdziwego nawrócenia, rozważają Jego mękę i śmierć na krzyżu. Przez cały ten czas Kościół przybliża nam mękę Pana poprzez pieśni wielkopostne, nabożeństwa Drogi Krzyżowej czy Gorzkich Żali. W wielu parafiach prowadzone są rekolekcje, głoszone kazania pasyjne, a czasem wystawiane także Pasje. Zamiast radosnego śpiewu Alleluja w liturgii pojawia się aklamacja: Chwała Tobie, Królu Wieków lub Chwała Tobie, Słowo Boże. Poza tym nie ozdabia się ołtarza kwiatami, a celebrans używa szat koloru fioletowego. Wyjątek stanowi IV niedziela (Laetare), kiedy to kapłan może przywdziać szatę koloru różowego. Kolor ten używany w liturgii od XVI w. nawiązuje do róż, którymi niegdyś w kościele przyozdabiano relikwie Świętego Krzyża. Na pamiątkę tych róż papież od X w. święcił rokrocznie stylizowaną złotą różę, którą następnie ofiarowywał dla wyróżnienia jakiemuś dostojnikowi bądź miastu. Obecny Ojciec Święty Jan Paweł II złotą różę ofiarowuje zawsze zasłużonej kobiecie. 

Inny zwyczaj to zasłanianie w kościołach krzyży w V niedzielę Wielkiego Postu. Czyni się to dziś, aby krzyż - narzędzie zbawienia - w całym blasku i pełni ukazał się nam w Wielki Piątek. Zwyczaj zasłaniania krzyży ma pomóc wiernym skupić się na męce Jezusa Chrystusa. Historia tej praktyki sięga czasów starożytności chrześcijańskiej ( IV w.), kiedy to krzyże przedstawiane były bez osoby Chrystusa, natomiast wysadzane bogatymi kamieniami (tzw. crux gemmata). W epoce romańskiej umieszczano wprawdzie już na nich postać 

Chrystusa, ale jako triumfującego Króla w szacie kapłańskiej, z koroną na głowie i bez oznak cierpienia. Zatem, aby rzeczywiście wierni mogli dobrze rozważać Mękę Zbawiciela, po prostu krzyże te w kościołach zasłaniano. Czyniono to najpierw przez cały Wielki Post, a od XVIII w. przez dwa ostatnie tygodnie. Ostatni Sobór (Watykański II) praktykę zasłaniania krzyży zachował fakultatywnie, pozostawiając pełną swobodę episkopatom poszczególnych krajów. Episkopat Polski starożytny ów zwyczaj pozostawił. Krzyże w polskich kościołach zostają zatem w V niedzielę Przygotowania Paschalnego zasłonięte, aż do Nabożeństwa Męki Pańskiej w Wielki Piątek, kiedy procesyjnie wniesiony krzyż zostanie uroczyście ukazany i przez wiernych uczczony.

Symbole Wielkiego Postu, które są znane dla wszystkich, to głównie 40-dniowy okres postu czy posypywanie głów popiołem. Jakie znaczenie mają poszczególne symbole Wielkiego Postu? Wyjaśnienie każdego z nich poniżej:

- 40 dni postu - dokładnie tyle trwa Wielki Post. W Piśmie Świętym ta liczba pojawia się bardzo często: 40 dni trwał potop, 40 dni przebywał Mojżesz na Synaju przed zawarciem Przymierza przez 40 lat Izrael wędrował do Ziemi Obiecanej, 40 lat trwa panowanie Dawida, prorok Eliasz przez 40 dni wędruje przez pustynię, Jonasz ogłasza 40 dni jako okres nawrócenia i pokuty dla mieszkańców Niniwy, wreszcie przez 40 dni pobytu na pustyni Chrystus przygotowuje się do podjęcia publicznej działalności, rozpoczynając od głoszenia orędzia: „Nawracajcie się”, naucza przez 40 miesięcy, zmartwychwstaje po 40 godzinach, a potem przez 40 dni przebywa z uczniami aż do dnia Wniebowstąpienia
Posypanie głowy popiołem - Posypanie głów popiołem w Środę Popielcową, czyli na początku Wielkiego Postu jest wezwaniem do pokuty i nawrócenia. Popiół jest symbolem tego, że wszystko, co materialne i doczesne przemija.
- Post, jałmużna i modlitwa,
- fioletowy kolor - jest to kolor pokutny
- Droga Krzyżowa - nabożeństwo wielkopostne o charakterze adoracyjnym, polegające na symbolicznym odtworzeniu drogi Jezusa Chrystusa na śmierć i złożenia go do grobu
- Gorzkie Żale - nabożeństwo pasyjne; jest to polska tradycja w Kościele katolickim

Wielki Post, to także okres, kiedy wierni nie powinni uczestniczyć w zabawach, dyskotekach i hucznych balach.